میراث آریا: با حلول ماه محرم؛ این استان صد در صد شیعه ۱۲ امامی، سیاه پوش شده و خود را برای عزاداری امام حسین (ع) و یاران وفادارش آماده میکند.
مردم شهرستان بروجرد نیز به عنوان یکی از مراکز مهم حضور علما و فقها در سدههای اخیر، با آیین و رسوم مختلف ارادت خود را به سرور و سالار شهیدان نشان میدهند.
شاید دهه اول محرم و تاسوعا و عاشورای حسینی، بالاترین سطح ارادت شیعیان ایران به ائمه باشد که در هر جای کشور با رسوم مختلف به عزاداری امام حسین (ع) و یاران باوفایش میپردازند.
اهالی بروجرد نیز از همان کودکی و طفولیت با عبور از کوچه پس کوچههای شهرستان با سید و سالار شهیدان و شهدای کربلا آشنا میشوند، از همان ابتدا با علی اکبر و علی اصغر آشنا میشوند قاسم را میشناسند، میدانند که بخاطر حسین بن علی (علیه السلام) باید درب خانهها را به روی عزاداران باز نمود.
آنها را در هر سن و سالی که باشند باید محترم شمرد و از آنان به بهترین وجه پذیرایی کرد. تا جایی که شیطنتهای دوران کودکی بچهها را هم به دیده منت میپذیرند و مانند بزرگترها از آنها پذیرایی میکنند.
اما این شناخت و معرفت در شهرستان بروجرد درکنار سنتی دیرینه به نام سقاخانه بوجود میآید که از همان سن کودکی بچهها بصورت دسته جمعی در کوچههای شهر به راه میافتند و هر کجا سقاخانهای برقرار است بدون اینکه صاحب خانه را بشناسند وارد میشوند و به همان سبک کودکی خودشان نوحه سرایی و عزاداری میکنند.
تاریخچه سقاخانه
سید محمود طباطبایی در سال ۱۱۱۱ هجری قمری از نجف اشرف با قصد تشرف به مشهدالرضا جهت زیارت ثامن الائمه (علیه السلام) و از مسیر قصرشیرین، صحنه و کرمانشاه وارد ایران میشود.
در مسیر بازگشت از شهرستان بروجرد عبور میکنند زمانی که وارد شهرستان بروجرد میشوند جمعی از مردم متدینین شهر به استقبال رفته و ازایشان درخواست میکنند برای مقابله با بدعتگزاران در بروجرد رحل اقامت بیافکنند.
با درخواست و اصرار مردم، ایشان به مشورت با قرآن، و در نهایت نتیجه استخاره، اسکانایشان در شهرستان بروجرد را رقم میزند.
در پاسخ به بزرگواریایشان، مردم شهرستان منزلی مسکونی را به عنوان تحفهای تقدیم این سید جلیل قدر میکنند.
این خانه در کوچهی کنار حوزه علمیه امام صادق (علیه السلام) – معروف به کوچه لطف - و جنب حمام لطف قرار دارد.
حمام دارای اندرونی و بیرونی بوده است به گونهای که بیرونی برای استفادهی عموم و حمام اندرونی به صورت خصوصی مورد استفاده قرار میگرفته است.
بعداز اسکان سید محمود طباطبایی مسجدی را برای تبلیغ و اقامه نماز در اختیارایشان قرار میدهند که همین اکنون معروف به مسجد سید میباشد و در خیابان بحرالعلوم نزدیک حوزه علمیه امام صادق علیه السلام قرار دارد.
با رسیدن ایام عزا، خصوصاً دهه محرم سید محمود به عزاداری برای سرور و سالار شهیدان مشغول میشوند که این عزاداری را به رسم گذشته خود در کربلا اقامه میکنند.
در بازار کربلا مرسوم بوده است تکیههایی برپا میساختند که به آنها سفینه نیز میگویند.
با توجه به روایت پیامبر اکرم (ص) که میفرمایند: «ان الحسین مصباح الهدی و سفینة النجاة» در تکیهها، طبقاتی منبر مانند ساخته و بر روی آنها دوازده چراغ میسوخت که نشان از هدایتگری امامان معصوم به عنوان چراغهای هدایت داشت.
همچنین کشتیهایی در اندازههای مختلف که چراغهای هدایت را در خود جای داده است و مانند کلاهی بر سر میگذاشتند.
سید محمود یکی از اتاقهای منزل خود را به عنوان تکیه (سفینه) سیاه پوش کردند وعزاداران برای اقامه عزا به منزلایشان میآمدند.
آرام آرام مردم بروجرد از تکیهی منزل سید محمود به عنوانامانت، چراغی بر میداشتند و با برآورده شدن حاجاتشان آنها هم تکیه (سفینهای) در منزل خود به راه می انداختند.
اما از آنجا که یکی از ارکان سفینه، دادن شام بود لذا بیشتر مؤمنین در آن دوران توان ایجاد تکیه را داشتند.
بسیاری از مردم در آن دوران که دوست داشتند تکیهای به راه بیندازند ولی توانایی پخت ۱۰ شب شام را نداشتند، اتاقی از اتاقهای خود را سیاهپوش میکردند و منبر کوچکی به همراه چراغهای روی آن را محل عزاداری قرار میدادند.
آنان برای پذیرایی از عزاداران به مفهوم عطش توجه کرده و بیاد ساقی دشت کربلا بجای شام از آب و شربت استفاده میکردند و در زمستانها هم چای میتوانست جایگزین مناسبی بجای آب و شربت باشد.
با گذشت ایام، نام سقاخانه عمومی و همه گیر شد، به گونهای که یکی از آداب و رسوم اصلی مردم شهرستان بروجرد در ماه محرم و صفر بستن سقاخانه بود.
به این شکل که صاحب خانه یکی از اتاقهای منزل خود را به عنوان سقاخانه کاملاً سیاه پوش میکند
در گوشهای از اتاق منبر کوچکی قرار داده و با استفاده از چراغهای گردسوز، تصاویری مذهبی روی پلههای منبر، نصب کتیبه و پرچمهای مختلف و گلاب پاش سقاخانه را تزیین میکنند.
سقاخانههای امروز
مدیر اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان بروجرد گفت: نذر سقاخانه در محلات قدیمی شهرستان مورد توجه مردم در کوچه و بازار بوده است و با نزدیک شدن به محرم، سقاخانههای مردمی و خانگی برپا میشوند.
مهدی گودرزی گفت: سقاخانههای خانگی با قرار گرفتن چراغهای مختلف، گلاب پاش، پرچم، تمثال بزرگ دینی و مذهبی و شهدا و ابتداییترین ابزار هر منزل در کنار یک منبر برپا میشوند.
مدیر اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان بروجرد افزود: سیاه پوش کردن دیوارهای خانه با کتیبهها و پرچمهای منقش به نام مبارک اهل بیت (علیهم السلام) بخشی از تزئین سقاخانههای خانگی در بروجرد محسوب میشود.
او تصریح کرد: گوشهای از اتاق، منبر مانندی را قرار داده و بر روی آن چراغهای گردسوز (البته امروزه از لامپ استفاده میشود) قرار میدهند.
گودرزی گفت: بر روی درب ورودی پرچمهایی به نشانه وجود سقاخانه نصب میکنند و هنگامی که اهل خانه آماده پذیرایی از عزادارن هستند درب ورودی منزل را باز میکنند و با استفاده از نواهای مداحی و سخنرانی، رهگذران را به پذیرایی در سقاخانه دعوت میکنند.
مدیر اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان بروجرد با اشاره به اینکه امروزه معمول بر این است که سقاخانهها در دو مرحله بعداز ظهر تا قبل از اذان مغرب و یک ساعت بعداز اذان تا نیمههای شب آماده پذیرایی میباشند، افزود: این بسته به شرایط صاحب خانه میباشد که بهترین زمان برای آنها شب است یا روز؟ مخاطبین بعدازظهر بیشتر خانمها و بچهها هستند و مخاطبین شب خانوادهها و جوانان هستند.
چگونگی ورود و خروج به سقاخانه
او اظهار کرد: هنگامی که میهمانان وارد منزل شدند و عزاداریشان به پایان رسید صاحب خانه از آنها پذیرایی میکند در ابتدا با استفاده از گلاب پاش، قدری گلاب در دست عزاداران برای معطر شدن میریزد که آنها هم به سرو صورت یا لباس خود میمالند. سپس نوبت به چای میرسد که به همراه نقل و قند جلوی میهمان گذاشته میشود.
گودرزی گفت: ابتدا در تابستان از شربت و آب استفاده میشد، کم کم شیر، خرما و در این اواخر شیرینی و شیر کاکائو هم به آنها اضافه شده است.
قلیچ و قلوچ
مدیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان بروجرد افزود: در گذشته به دلیل نبود ضبط صوت و... امکان اینکه به صورت مداوم صدای عزاداری از سقاخانهها پخش بشود وجود نداشت، لذا زمانی که به خانهای با علائم سقاخانه میرسیدند قبل از اینکه وارد منزل شوند با صدای بلند میگفتند: قلیچه یا قلوچه
او اظهار کرد: این کلام به معنی باز بودن و بسته بودن است و در صورت باز بودن یکی از اعضاء خانه جواب میداد قلیچه و در غیر این صورت میگفتند قلوچه و دیگر میهمانان وارد خانه نمیشدند.
گودرزی گفت: میهمانان بعداز اینکه از باز بودن سقاخانه مطمئن شدند هنگامی که وارد اتاق میشوند با صدای رسا میگویند: بر قاتلان امام حسین(علیه السلام) لعنت که با لعن قاتلین حضرت توسط میهمانان، صاحب خانه ساکت نمینشیند و با بیش باد گفتن آنها را همراهی میکند.اجرتان با امام حسین(علیه السلام): در هنگام بیرون رفتن از سقاخانه به پاس زحمات صاحب خانه برایایشان دعا میکنند و میگویند اجر شما با امام حسین (علیه السلام) و در نهایت صاحب خانه به عزاداران میگوید خوش آمدید.
سقاخانههای بروجرد در فهرست آثار معنوی کشور
مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان گفت: سقاخانههای تاریخی بروجرد به دلیل خاص بودن آنها به شماره ۶۹۱ در سال ۱۳۹۱ در فهرست آثار معنونی کشور به ثبت رسیده است.
عطا حسن پور گفت: این سقاخانهها با کمترین امکانات موجود در بسیاری از منازل مردم بروجرد در دهه اول محرم و یا ایام عزاداری ائمه اطهار (ع) برپا میشوند.
مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان لرستان افزود: آمار دقیقی از این سقاخانهها در دست نیست اما در دهه اول محرم، بسیاری از کوچهها و محلات قدیمی شهر بروجرد و اشترینان سقاخانههای خانگی دایر میشوند.
او تصریح کرد: این اثر معنوی نشان دهنده خلوص عزاداری مردم این منطقه از استان است که با کمترین داشتههای خود، میزبان عزاداران حسینی (ع) هستند.
حسنپور بیان کرد: در کنار این اثر ثبت شده معنوی، آیین دیگری همچون چهل منبر، گل مالی روز عاشورا و خیمه سوزی، هلیسه پزی و آماده کردن مقدمات گل در عصر تاسوعا، در برخی شهرهای دیگر استان نیز وجود دارد که با توجه به منحصر به فرد بودن آنها؛ عزاداری مردم لرستان را دهه اول محرم متمایز و خاص کرده است.
انتهای پیام/
نظر شما